تقسیمات قرآن

ما مقاله « تقسیمات قرآن » را تقدیم شما می کنیم:

درباره اینکه این تقسیم بندی توسط چه کسی یا چه کسانی انجام شده است، آثاری در دست است که نشان می دهد تقسیم قرآن به جزءهای مختلف و به شکل های گوناگون توسط صحابه آغاز شده است . فیض کاشانی ( در کتاب المحجه البیضاء، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، بی تا، ج 2، ص 223 ) می گوید: « فقد حزب الصحابه القرآن احزابا») و بعدها توسط تابعین و غیر آنها ادامه پیدا کرده تا اینکه به شکل کنونی در آمده است؛ در اینجا به بعضی از آن آثار اشاره می شود:زرکشی به نقل از کتاب های احمد حنبل، ابو داوود و ابن ماجه از قول اوس بن حذیفه چنین نقل می کند که: رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ از اصحاب پرسیدند: « چگونه قرآن را تقسیم (دسته بندی) می کنید؟پاسخ دادند: ما قرآن را به 3، 5، 7، 11 و 13 حزب (جزء و بخش) تقسیم می کنیم و بخش طولانی آن از سوره «ق» تا آخر قرآن است (بدرالدین، محمد بن عبدالله، زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، انتشارات دارالجیل، 1408، ج 1، ص 250)البته مراد ، پایان همان مقداری از قرآن که تا آن زمان نازل شده بود می باشد. تقسیم دیگری که در زمان صحابه رایج بوده تقسیم قرآن به هفت جزء بوده است که البته نزد همه صحابه یکسان نبوده است. چنانکه تقسیم عبدالله بن مسعود با تقسیم دیگر صحابه از جهت شکل متفاوت بوده است (المحجه البیضاء، همان)و این تقسیم در زمان های بعد نیز با شکل های مختلف رایج بوده است؛ چنانکه از قتاده دو گزارش متفاوت در این باره نقل شده است (بوبکر، عبدالله بن ابی داود، سجستانی، کتاب المصاحف، بیروت، انتشارات دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ص 131 ـ 132). و نیز از یحیی بن آدم هم دو گزارش متفاوت دیگری از تقسیم قرآن به هفت جزء ذکر شده است (رک: همان، ص 134 ـ 135).تقسیم دیگری که توسط مجاشعی از قول ابی محمد حمانی گزارش شده است، تقسیم قرآن به چهار بخش و جزء می باشد (المصاحف، همان، ص 133) تقسیمات دیگری هم برای قرآن ذکر شده است ؛ چنانکه سجستانی در کتاب المصاحف خود، از قول «هلال وراق» و «عاصم مجدری» از تقسیم قرآن به 5، 6، 7، 8، 9 و 10 جزء خبر داده است؛ و تفصیل این تقسیمات را هم ذکر کرده است. البته تفصیل تقسیم به 9 جزء را نیاورده و متذکر شده است که راوی آن را حفظ نکرده است (همان، 133 ـ 134).تقسیم دیگر قرآن تقسیم آن به چهارده جزء می باشد چنانکه: امام صادق ـ علیه السّلام ـ به حسین بن خالد فرمودند: «… اما عندی مصحفاً مجزیً اربعه عشر جزءاً» در نزد من قرآنی است که چهارده جزء است (کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، بی تا، ج 4، ص 423).بنابر آنچه گذشت دسته بندی(تجزیه) قرآن به شکل های مختلف بوده است و دست کم تا زمان امام صادق ـ علیه السّلام ـ تقسیم کنونی قرآن (30 جزء و 120 حزب) رایج و شایع نبوده است.در اینکه تقسیم قرآن به سی جزء از کی و چگونه مطرح شده است، احتمالات و اقوالی ذکر شده است، از جمله اینکه مرحوم فیض کاشانی می فرماید: «گفته شده است که حجاج (بن یوسف ثقفی) قرّاء را حاضر کرد و دستور داد تا کلمات حروف قرآن را بشمارند و اجزاء آن را مساوی کنند و آنها هم قرآن را به سی جزء و … تقسیم کردند.»( المحجه البیضاء، همان، ص 224)و آیت الله معرفت هم در این باره می فرماید: «گفته شده است مأمون عباسی امر کرد تا قرآن را چنین تقسیم کنند، و نیز گفته شده است که حجاج چنین دستوری را داده است، (معرفت، محمد هادی، التمهید، قم، موسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، 1412، ج 1، ص 364).زرکشی، مشهور شدن تقسیم قرآن به سی جزء را مربوط به مدارس می داند. ( البرهان فی علوم القرآن، همان) و آیت الله معرفت هم بر این باور می باشد و می نویسد: « تحزیب قرآن و تجزیه آن به سی جزء در مدارس و غیر مدارس به جهت آسانی قرائت مشهور شده است، (التمهید، همان). عده اى نیز معتقدند: قرآن به دستور مأمون عباسى به اعشار، اخماس، جزء و حزب تقسیم شد (محمد هادى معرفت، التمهید فى علوم القرآن، ج 1، ص 364)همچنین زرقانی هم در مورد این مسأله می گوید: « مصاحف عثمانی همانطور که خالی از نقطه و شکل بود مجرد از تجزیه نیز بود و در طول زمان مردم به اعتبارات مختلف قرآن را جزء جزء کردند، بعضی از آنها قرآن را به سی قسمت تقسیم کردند و هر قسمت را جزء نامیدند (محمد عبدالعظیم زرقانی، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416، ص 407 ـ 408). سایت تبیانhttp://www.tebyan.net/newmobile.aspx/Comment/index.aspx?pid=253190تقسیم قرآن به سى جزء و هر جزء به چهار حزب، پس از دوران «حجاج» و به منظور تسهیل در امر تدریس و فراگیرى قرآن انجام گرفت (صبحى صالح، پژوهشى درباره قرآن کریم و وحى، ترجمه محمد مجتهد شبسترى، ص 149- 154). البته در برخى از متون آمده که تقسیم قرآن به جزء در زمان پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و اله نیز سابقه داشته و بنا به نقلى مصحف على علیه السّلام داراى هفت جزء بوده است (محسن اسماعیلى، کلیات علوم قرآن، ص 60).
از مالک نقل کرده اند: مصحفى از جدش ارائه نمود که هم زمان با مصحف عثمان نوشته شده بود و در آن نشانه هایى وجود داشت.
از امام صادق علیه السّلام نیز نقل شده که مصحفى داشته اند که به چهارده جزء تقسیم شده بود؛ ولى آن نوع تقسیم بندى با آن چه امروز داریم تفاوت دارد (محسن اسماعیلى، کلیات علوم قرآن، ص 60) دانش نامه موضوعی قرآن
http://maarefquran.com/Files/links/cache.php?linkId=7014
بنابر آنچه گذشت روشن شد که تقسیماتی که در قرآن انجام شده (غیر از تقسیم قرآن به سوره و آیات) هیچ یک به دستور شارع مقدس (توقیفی) نبوده است. قرآن پژوهان طبق نظر خود این کارها را کرده اند. و هدف آنها هم از این کارها، آسان شدن قرائت، تعلیم و تعلم، حفظ و … قرآن بوده است و به همین جهت هم غالباً این تقسیمات با توجه به مقدار آیات بوده است و سعی شده است که اجزاء مختلف حجمی یکسان داشته باشند. تقسیم بندى قرآن به صورت 30 جزء و 120 حزب، به جهت آسان سازى حفظ و یا تقسیم در تلاوت بوده است. از این رو روایت یا حدیثى از پیامبر صلى الله علیه و آله یا ائمه معصومین علیهم السلام در زمینه این نوع تقسیم بندى وجود ندارد. از این رو، در برخى از کشورها هر جزء به دو حزب تقسیم مى شود و در مجموع قرآن را داراى 60 حزب مى دانند.

امیدوارم این مقاله « تقسیمات قرآن » برای شما مفید باشد.

منبع: پرسمان دانشگاهیان

دکمه بازگشت به بالا