آیا این سخن درست است که طلوع خورشید از مغرب از جمله نشانه های ظهور است؟

به طور کلی نشانه های ظهور گوناگون هستند و ضرورت تحقق همه آن ها روشن نیست. برخی از آن ها در منابع ما به عنوان نشانه های حتمی و برخی دیگر نشانه های مشروط هستند، بعضی به عنوان نشانه های هم زمان با ظهور و بعضی نیز به عنوان نشانه های عمومی ذکر شده است.
طلوع خورشید از مغرب:
روایات ما درباره این مساله به دو دسته قابل تقسیم است: دسته اول طلوع خورشید از مغرب را از نشانه های قیامت می دانند. مردی از اعراب نزد پیامبر اکرم(ص) آمده و پرسید: تا چه زمانی توبه پذیرفته می شود؟ حضرت در جواب فرمودند: باب توبه برای فرزندان آدم همیشه باز است و بسته نمی شود مگر زمانی که خورشید از مغرب طلوع کند و این تفسیر آیه کریمه است که خداوند می فرماید:« هَلْ یَنْظُرُونَ إِلا أَنْ تَأْتِیَهُمُ الْمَلائِکَهُ أَوْ یَأْتِیَ رَبُّکَ أَوْ یَأْتِیَ بَعْضُ آیَاتِ رَبِّکَ یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیَاتِ رَبِّکَ لا یَنْفَعُ نَفْسًا إِیمَانُهَا لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمَانِهَا خَیْرًا .»..آیا جز این انتظار دارند که فرشتگان (مرگ) به سراغ شان ‌آیند، یا خداوند به سوی آن ها بیایند یا بعضی از آیات پروردگارت «و نشانه های رستاخیز» بیاید؟ اما آن روز ایمان آوردن افرادی که ایمان نیاورده اند یا در ایمان شان عمل نیکی انجام نداده اند سودی به حال شان نخواهد داشت.»[1]
علی بن ابراهیم قمی هم در تفسیر خودش در تفسیر آیه «یوم یاتی بعضی ءایات ربک،» روزی که بعضی از نشانه های پروردگار بیاید. از ابی بصیر و او از امام باقر ـ علیه السلام ـ روایت می کند که حضرت فرمود: این آیت الهی عبارت است از طلوع  آفتاب از مغرب کسانی که در چنین روزی ایمان بیاورند ایمان شان بی فایده است.»[2]
نظیر این روایت را بخاری و مسلم هم نقل کرده اند: بخاری از پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و  آله ـ  نقل می کند که ایشان فرمود: «قیامت برپا نمی شود… مگر زمانی که خورشید از مغرب طلوع کند. در این هنگام است که مردم با دیدن چنین صحنه ای همگی ایمان می آورند اما دیگر ایمان شان نفعی ندارد مگر آن که از قبل ایمان آورده باشند.»[3]
علامه طباطبائی (ره) نیز می فرمایند: مساله طلوع آفتاب از مغرب در روایات بسیاری از طرق شیعه و اهل سنت وارد شده است و البته در مضمون آن ها اختلاف فاحشی وجود دارد.
 نظریه های علمی امروز هم انکار ندارد که ممکن است روزی کره زمین بر خلاف حرکتی که تا آن روز شرقی بوده حرکت غربی کند و یا دو قطب آن تغییر یافته، شمالی جنوبی شود و یا جنوبی شمالی شود حال یا به طور تدریج هم چنان که رصدخانه ها آن را پیش بینی نموده اند و یا آنکه یک حادثه جوی این تحول را یک مرتبه به وجود بیاورد. البته همه این سخنان در جایی است که در روایات کلمه طلوع خورشید از مغرب، رمزی از اسرار حقایق نباشد …  [4]
سید محمد صدر نیز در پایان بحث این گونه نتیجه گیری می کندکه: ظاهرا طلوع خورشید از مغرب از نشانه های قیامت است به دلیل این که این نشانه در احادیث ارتباط داده شده است به زمانی که ایمان سودی نمی بخشد و این زمان بنابر تفسیر مشهور روز قیامت است .[5]
و اما دسته دوم از روایات: طلوع خورشید از مغرب را از علائم ظهور حضرت (عج) ذکر کرده اند نظیراین که ابی حمزه ثمالی از امام باقر ـ علیه السلام ـ سوال می کند: آیا خروج سفیانی حتمی است حضرت در جواب می فرمایند: بله و نداء آسمانی هم حتمی است و طلوع خورشید از مغرب هم حتمی است و… .[6]
در روایت طولانی دیگری از حضرت امیر ـ علیه السلام ـ نقل شده است که صعصعه بن صوحان پرسیدند: در چه زمانی دجال خروج می کند؟ حضرت بعد از بیان نشانه هائی فرمودند«… بعد طلوع الشمس من مغربها …» بعداز این که خورشید ازمغرب طلوع کند.[7]
علاوه بر این که این مساله ممکن است از علائم ظهور باشد احتمال دیگری نیز در مسئله قابل طرح می باشد. و آن این است که بگوئیم خورشید در این روایات کنایه از خود حضرت ولی عصر(ع‍ج) است چنانکه ملامحسن فیض کاشانی در توضیح روایتی می نویسد:
«و کانه کنی بطلوع الشمس من مغربها فی الحدیث عن ظهوره ـ علیه السلام ـ کما یظهر من بعض الاخبار.»[8] گویا طلوع خورشید از مغرب، کنایه از ظهور حضرت  مهدی (عج) است همان گونه که از برخی اخبار هم استفاده می شود. شاید منظور مرحوم فیض کاشانی از برخی اخبار مطلبی است که در ذیل خطبه امیر مومنان علی ـ علیه السلام ـ صعصعه بن صوحان در جواب سائل از مقصود حضرت امیر ـ علیه السلام ـ از جمله «لا تسألونی عما یکون بعد ذلک»
 گفت: کسی که حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ پشت سر وی نماز می گذارد، دوازدهمین نفر از خاندان پیامبر ـ صلی الله علیه و  آله ـ  و نهمین نفر از فرزندان حسین بن علی ـ علیه السلام ـ است و هم اوست خورشیدی که از غروبگاهش طلوع می کند.[9]
بر این اساس، طلوع خورشید از مغرب معنای کنایی دارد و در حقیقت تشبیه شده است ظهور حضرت مهدی (عج) به طلوع خورشید از غروبگاهش. همان گونه که خورشید پس از آن که در شب چهره فرو می کشد، دوباره در سحرگاهان پرده های تاریکی و ظلمت را می درد. حضرت بقیه الله (عج) نیز پس از طی دوران محنت و محرومیت و سپری شدن روزگار غیبت و انتظار ظهور می کنند، مثل خورشیدی که جهان را با پرتو حیات بخش خود زنده و روشن می کنند.[10]
سید محمد صدر نیز همین احتمال و وجه را تقویت می کند.[11]
بنابراین در مورد طلوع خورشید از مغرب دو احتمال است:
احتمال اول: بر اساس برخی روایات طلوع خورشید از مغرب از نشانه های قیامت است، زیرا تنها در آن زمان است که ایمان آوردن اشخاص سودی به حال شان ندارد و گرنه در زمان ظهور حضرت مهدی ایمان اشخاص قابل پذیرش است.
علامه طباطبایی می فرمایدبراساس روایات اموری ازقبیل خروج مهدی-ع-‘نزول عیسی وخروج دجال وغیرآن ازعلایم آخرالزمان به شمارآمده است ولی این که ازنشانه هایی باشد که بابروزش توبه قبول نمی شود وایما ن سودنمی بخشد روشن نیست.[12]
احتمال دوم: بر اساس دیگر روایات طلوع خورشید از مغرب مربوط به عصر ظهور است. که در صورت پذیرش این احتمال نیز در مورد آن دو وجه بیان شده است بر اساس یک وجه بایستی روایات را بر ظاهرشان حمل کرد و در نتیجه مراد آن است که خورشید از مغرب طلوع می کند و بنابر وجه دوم، که مرحوم صدر هم آن را پذیرفته است، مراد از خورشید، خود حضرت مهدی (عج) است که از مغرب طلوع و قیام می کند.

معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:
1. تاریخ عصر ظهور، محمد صدر.

پی نوشت ها:
[1] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج6، ص 34، باب دوم (التوبه و انواعها… )، ح 46، آیه 158 از سوره انعام.
[2] . قمی، ابی الحسن علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دارالکتاب، 1367، ج 1، ص 222.
[3] . صدر، سید محمد، موسوعه الامام المهدی (عج)، بیروت، 1402 ق، ج 2 ، تاریخ الغیبت الکبری، ص 495، نقل از، بخاری، ج 9، ص 74، و مسلم، ج 1، ص 95 به بعد و ج 8، ص 202.
[4] . طباطبائی، سید محمدحسین‌، المیزان، قم، اسماعیلیان، چاپ پنجم، 1412، ج7، ص391، ترجمه المیزان، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1374، ج7، ص540.
[5] . صدر، سید محمد، پیشین، صص 496 ـ 495.
[6] . مفید، ‌محمد بن نعمان، الارشاد، قم، المؤثمر للشیخ المفید، 1413 ق، ج2، ص371، و طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ص 455.
[7] . بحارالانوار، ج 52، ص 194، باب 25، علامات ظهور و… .
[8] . مجله حوزه، ش 70 و 71، ص 280، نقل از وافی، ج 2، ص 446.
[9] . بحارالانوار، ج 52، ص 195، باب 25، علامات ظهور و… .
[10] . مجله حوزه، همان، صص 281 ـ 280، با اندکی تفاوت.
[11] . صدر، سیدمحمد، پیشین.
[12] المیزان ‘همان