آیا دعای ندبه از زبان امام معصوم صادر شده است؟

1. این دعا را سیّد جلیل صاحب مناقب و مفاخر، سیّد رضی‌الدین علی بن طاووس (ره)، که از اعلام قرن هفتم هجری قمری است و از رجال بزرگ شیعه و صاحب کتب و تألیفات بسیاری است، در کتاب «اقبال»[1] خویش و در کتاب مصباح الزائر فصل هفتم (نسخه خطی)، و شیخ جلیل محمّد بن جعفر بن مشهدی حائری از اعلام قرن ششم هجری در کتاب مزار معروف به مزار محمّد بن المشهدی که علامه مجلسی آن را «مزار کبیر» نامیده است،[2] نقل کرده‌اند و همچنین در مزار قدیم، که ظاهراً از مؤلفات قطب‌الدین راوندی است، نقل شده است. نقل این دعا در مثل هر یک از این سه کتاب، دلیل این است که این شخصیت های بزرگ و معتبر و حدیث‌شناس، این دعا را معتبر شناخته‌اند.
2. پیش از این سه بزگوار، شیخ جلیل ثقه، ابوالفرج محمّد بن علی ‌بن یعقوب بن اسحاق بن ابی قرّه قنانی، معاصر نجاشی و از بزرگان قرن پنجم هجری‌قمری در کتاب دعائی که شیخ محمّد بن المشهدی در کتاب مزار و سیّد بن طاووس در مصباح الزائر و اقبال، از آن بسیار نقل کرده‌اند و مورد اعتماد آنها بوده است و همچنین از مأخذ کتاب مزار قدیم می‌باشد، این دعا را روایت کرده است و در کتبی مثل «رجال نجاشی»[3] و «علاّمه»[4]، توثیق شده است و نقل ایشان دلیل بر اعتبار دعا می‌باشد و بلکه استحباب خواندن آن را در عیدهای چهار گانه (جمعه، فطر، قربان و غدیر) تأیید کرده است.
3. شیخ جلیل ثقه، ابوجعفر محمّد بن الحسین بن سفیان بَزوفَری[5] در کتاب دعای خود، دعای ندبه را روایت کرده است و ایشان از مشایخ شیخ مفید رضوان الله علیهم است که برحسب اسانید روایات کتاب أمالی شیخ ابی علی طوسی، شیخ مفید از او بسیار روایت کرده و برای او طلب رحمت نموده است و محدث نوری در خاتمه مستدرک[6] او را چهل و دومین شیخ از مشایخ شیخ مفید شمرده و وثاقت و جلالت قدر او را گواهی فرموده است، این شیخ جلیل نیز استحباب خواندن این دعا را صریحاً فتوا داده است.[7] اگر کسی بگوید: «محمّد بن الحسین بزوفری در عصر ائمه نبوده تا از امام این دعا را اخذ کرده باشد، معلوم نیست از چه کسی و از کجا این دعا را گرفته است». جواب می‌دهیم؛ مگر کسی گفته است محمّد بن الحسین بزوفری این دعا را بدون واسطه از امام معصوم روایت کرده است، مگر لازم است هرکسی که روایتی را از امام معصوم نقل می‌کند، معاصر با ائمه اطهار باشد. مگر نمی‌شود حدیثی را با سند در کتاب خود روایت کرده باشد، یا روایت معتبر و مسلّمی را با حذف سند و به طور ارسال نقل نماید، بلکه چون در آن اعصار که نزدیک به عصر ائمه بوده و رسم براین نبوده که در کتاب‌ها روایتی را بدون سند بیاورند و اگر هم بدون سند می‌آوردند، عین متن را ذکر می‌کردند. اطمینان حاصل است که یا این دعا در کتاب بزوفری با سند بوده و پس از این‌که از کتاب او نقل شده، از روی مسامحه سند آن را نقل نکرده‌اند، یا این‌که آن قدر معروف و مشهور بوده که بزوفری هم خود را از ذکر سند آن بی‌نیاز می‌شمرده است. بنابراین می‌توان حدس زد که خواندن این دعا در اعصار نزدیک به عصر ائمه ـ علیه السّلام ـ و غیبت صغری هم، مثل عصر ما بین شیعه متداول و مرسوم بوده است.
4 . علاّمه مجلسی، با دقّت و تتبّع و احاطه و اطلاع وسیع و فوق‌العاده‌ای که اخبار و احادیث، رجال روایات و معرفت اساتید دارد علاوه برآن که در کتاب‌هایی مثل «بحارالانوار[8]، تحفه الزائر چاپ سنگی» که در مقدمه بر اعتبار سند ادعیه آن شهادت داده است، نقل فرموده: صریحاً و بالخصوص، اعتبار سند دعای ندبه را که منتهی به حضرت امام حعفر صادق ـ علیه السّلام ـ می‌شود، تصدیق فرموده و عبارت این نابغه‌ جهان علم، در کتاب زادالمعاد این است: «و امّا دعای ندبه که مشتمل بر عقائد حقه و تأسف بر غیبت حضرت قائم (عج) به سند معتبر، از حضرت امام جعفر صادق ـ علیه السّلام ـ منقول است، که سنّت است این دعای را در چهار عید بخوانید یعنی: جمعه، عید فطر، عید قربان، عید غدیر»[9] علاوه برایشان علاّمه صدر‌الدین محمّد طباطبایی یزدی متوفی 1154 هجری نیز در ابتدای شرحی که بر دعای ندبه مرقوم فرموده. استناد به روایت مرویه از امام جعفر صادق ـ علیه السّلام ـ نموده است.
 
معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:
1.«امامت و مهدویت» بخش «فروغ ولایت در دعای ندبه»، نوشته آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی مراجعه شود. (ص 253 ـ 350).

پی نوشت ها:
[1] . سیّد بن طاووس، اقبال الاعمال، ص 295 ـ 299.
[2] . محمّدبن المشهدی، مزارکبیر، دعای صدو هفتم، (نسخه خطی).
[3] . کشی، محمد بن عمر بن عبدالعزیز، رجال کشی، ص 282، رجال نجاشی، ص 283.
[4] . حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، رجال علامه، ص 164،  رجال علاّمه، ص 164.
[5] . بزوفر به فتح باء و فاء، ده بزرگی است از توابع قوسان در نزدیکی واسط و بغداد، در کنار نهر موفقی در غرب دجله (معجم البلدان)، ج2، ص 166.
[6] . محدث نوری، مستدرک، ج3، ص 521.
[7] . مرحوم استاد اعظم، آیت الله بروجردی (ره) که در علم رجال و حدیث مانند سایر علوم دارای تبحر بود می‌فرمود: یکی از طرق معروف رجال شخصیت تلامذه و شاگردان آنها است که وقتی شخصیتی مثل مفید از کسی کثیرالروایه بود و قدحی در او نشده است، اماره بر آن است که او مورد وثوق و اعتماد است.
[8] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج102، ص 104 ـ 110.
[9] . مجلسی، محمدباقر، زادالمعاد، ص 491.