طبق عقیده شیعه امام زمان ـ علیه السلام ـ زنده است و برروی کره زمین زندگی می کند پس قاعدتاً مانند انسان های دیگر نیازهایی از قبیل خواب و غیره دارد. حال چگونه می شود ایشان در سرزمینی که در آن شب فرا رسیده، خواب باشند، اما در طرف دیگر کره زمین شیعه ای یا حتی بخشی از امور عالم به ایشان محتاج باشد؟

امام ـ علیه السلام ـ با بدن مادی و عنصری خود در یک جا ظهور دارد، و حضور امام در همه جا با بدن نیست بلکه با روح یا به تعبیر عرفانی نفس علی می باشد، یعنی در آن واحد امام ـ علیه السلام ـ در یکجا با بدن مادی ظهور دارد اما در جاهای متعدد حضور آن بزرگوار در آن واحد با روح و جسم مثالی و نوری می باشد.واین مقامی است که انسان کامل به آن می رسد، گر چه درک آن برای عامه مردم مشکل است. اما چون امام اسمی از اسماء حسنای الهی است و دارای نیروی الهی و نفس علی است احاطه کامل بر جهان ما سوی دارد. افزون بر این که روایات فراوانی وجود دارد که امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ امان اهل زمین هستند و آنها واسطه فیض بین خدا و خلق هستند و به ناچار باید بر همه اهل زمین احاطه داشته باشند.
از این مطلب در عرفان به نظریه ابدال یا بدلاء تعبیر می شود. انسان که اشرف موجودات است قدرتی دارد که می تواند امثال متعددی از نفس خود را انشاء کند و در مکان های مختلف در یک زمان حضور پیدا کند، این مطلب درباره فرشتگان مسلّم است که به هر شکلی و صورتی که اراده کنند در می آیند و به هر عالمی که بخواهند داخل می شوند، البته با اذن و اراده خدا. و انسان کامل که اشرف و افضل از آنها است نیز دارای چنین قدرت و اقتداری است. جناب محیی الدین عربی در فتوحات مکیه درباره این مقام می گوید: به انسان ابدال می گوید زیرا به ایشان نیروی داده شده که بدن خود را به واسطه امری که قایم به ذات ایشان است هر کجا که خواهند ترک نمایند در حالی که به آن علم دارند»[1] به عبارت دیگر دلیل این که آنها را ابدال می گویند این موضوع است که آنها به اراده خود بدن خویش را هر کجا که لازم بدانند ترک می کنند و به جای دیگر می روند.
«بدن در اصطلاح چند اطلاق دارد: 1. بدن عنصری و دنیوی که عین بدن مادی است. 2. بدن برزخی مثالی که متناسب با جهان و عالم برزخ است. 3. بدن اخروی، این بدنها در طول هم هستند و تفاوت آنها به کمال و نقص است. منظور ابن عربی از این که آنها بدن خویش را هر جا که لازم بدانند ترک می کنند،‌این است که آن ها از بدن مادی و دنیوی خویش جدا می شوند در عین حال که بر آن تدبیر دارند و با بدن مثالی و برزخی به رسیدگی و تدبیر امور (در اقصی نقاط عالم) می پردازند، بدلاء و (ابدال) این گونه هستند که در یک زمان در مکان های مختلف حضور دارند و نیازهای بندگان را برآورده می کنند»[2] و محدود به مکان و زمانی نمی گردد.
اینها انسان های کاملی هستند که امکان می یابند که بدن عنصری خویش را ترک کنند و در حالی که در دنیا و مشغول تدبیر زندگی هستند، چنان قوتی دارند که می توانند از ابدان خود انسلاخ یابند و یا صورت های مثالی از خود به وجود بیاورند و در مکان های مختلف در یک زمان حضور یابند.[3]
این مطلب پس از مرگ آنها نیز صادق است بلکه آنها پس از مرگ دارای قوت و قدرت وسعه وجودی بیشتری می شوند، زیرا مانع بدنی که در دنیا بوده به کلی مرتفع می شود. اما حضرت ختمی مرتبت ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و خاندان پاکش سلام الله علیهم اجمعین و امام زمان ـ علیه السلام ـ که خاتم اوصیاء است، به دلیل این که مقام و مرتبه آنها محیط بر روح انسان ها و احاطه و سیطره تکوینی بر عالم دارند و مرتبه آنها از لحاظ ثبوت و ولایت برتر از همه انبیاء و اولیاء و فرشتگان است، دارای نفس و روح علی هستند که توان و قدرت کارهای بسیاری را دارند. پس حضور امام زمان ـ علیه السلام ـ به معنای که توضیح داده شد در مکان های متعدد در زمان واحد محال نیست و مقام نورانیت آن بزرگوار محدودیت زمانی و مکانی ندارد.
بنابراین انسان کامل و خلیفه الله را که مصداق حقیقی آن امام زمان ـ علیه السلام ـ می باشد، نمی توان به سایر مردم و یا سران و سردمداران کشوری و حکومتی در عالم مقایسه نمود که با دور شدن از محلی و یا کشوری دیگر ـ دست رسی و سیطره علمی و عملی بر آن ندارد، و یا با خوابیدن گرفتار غفلت و نا آگاهی فعلی از همه امور حتی امور شخصی خود می گردد. بلکه امام ـ علیه السلام ـ در هر نقطه از جهان که باشد، چه در استراحت و خواب باشد چه بیدار، با توجه به ویژگی هایی که دارد و از مقام نورانیت برخوردار است، هرگز دچار غفلت نمی گردد. و شاید بر این اساس باشد فرموده رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ که از آن بزرگوار نقل شده که فرمود: «تنام عینای و لا ینام قلبی» چشم های من می خوابند اما قلبم بیدار است. یعنی هرگز دچار غفلت و بی خبری نمی شوم ولو چشمانم درخواب باشد. آری رهبر الهی که حکومت جهانی در دو بعد تکوین و تشریع بر عالم به اذن خداوند دارد، هرگز دچار غفلت و بی خبری از احوال مملکت اش که گستره گیتی است نمی شود اگر چه چشمان او به خواب راحت بروند، و وجود مقدّس و مقام نورانیت او محدود به مکان نمی شود اگر چه و جود و جسم مادی او در مکانی خاصی باشد. و شاید این همان مقام شهودی باشد که خداوند در قرآن فرمود: «بدین گونه ما شما را امت وسط و میانه قرار دادیم تا شاهد بر مردم باشید و رسول خدا نیز شاهد بر شما باشد».[4]
در روایات تصریح شده است که منظور از امت وسط ائمه اطهار هستند.[5]
در پایان لازم است به یک نکته دیگر افزون بر آن چه توضیح داده شد، جهت تکمیل پاسخ اشاره نمائیم و آن این که: بر اساس روایات متعدد در کتب معتبر روائی، اعمال و نیازهای مردم هرصبح و شام بر پیامبر اکرم و امامان ـ علیهم السلام ـ عرضه می گردد. و نیز این که امام ـ علیه السلام دارای اولیاء و خدمت گذارانی است که در نقاط مختلف عالم به امر آن حضرت ممکن است مشغول رسیدگی و رفع گرفتاری های مردم و حاجت مندان باشد و اصولا ضرورتی به حضور ـ شخصی آن بزرگوار برای رسیدگی به هر حاجت و درخواست و استغاثه ای نمی باشد.
چند روایت در این زمینه:
1. از امام رضا ـ علیه السلام ـ نقل شده که فرمود: تمام اعمال هر روز صبح به پیامبر (و امامان) عرضه می شود، اعمال نیک و اعمال بد، بنابر این مراقب باشید، و این همان مفهوم گفتار خداوند است که فرمود: خدا و پیامبرش و مومنان (امامان) عمل شما را می بیند.[6]
2. نیزاز امام رضا ـ علیه السلام ـ نقل شده که فرمود: به خدا قسم اعمال شما در هر روز و شب بر من عرضه می شود… آیا کتاب خداوند عزوجل را نمی خوانی که می گوید: خدا و پیامبرش و مومنان عمل شما را می بینند، بخدا سوگند منظور از مومنان در آیه ائمه هستند.[7]
3. و نیز براساس روایات همواره سی تن در خدمت حضرت ولی عصر ـ علیه السلام ـ به سر می برند که هر کدام از آنها از دنیا برود فرد صالح دیگری جانشین او می شود.[8] که از آنان به اوتاد تعبیر می شود.
بنابراین راه های رسیدگی به خواسته ها و استغاثه مومنین و تحصیل آگاهی نسبت به آنها، برای امام ـ‌علیه السلام ـ گذشته از ویژگی منحصر به فرد که امام ـ علیه السلام ـ دارد و در اغاز این نوشتار به آن اشاره شده متعدد است، به گونه ای که با در نظر گرفتن مجموعه این اوصاف و ویژگی ها، سیطره کامل علمی امام ـ علیه السلام ـ بر عالم و خواسته ها و حوائج مردم و موجودات به دست می آید.
 
پی نوشت ها:
[1]. فتوحات مکیه، ج1،ص197.
[2]. شرح قیصری بر فصوص الحکم، ص791.
[3]. حسن زاده آملی، عیون مسائل نفس و شرح آن، ج1 ـ 2، عین: 64 ـ 61 ـ 59 ـ 50 و…
[4]. بقره / 143.
[5]. طاهری، حبیب الله، سیمای آفتاب، ص256.
[6]. اصول کافی، کتاب الحجّه، باب عرض اعمال علی النبی و الائمه
[7]. همان.
[8]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج52، ص153.