آیا تکاملی که گفته می‌شود در جامعه بشری زمان حضرت مهدی (عج) پیدا خواهد شد و عدالت بسط خواهد یافت دفعی است یا تدریجی؟ عقل انسان دفعی بودن آن را نمی‌پسندد و انسان نمی‌تواند بپذیرد که دفعتاً تکامل محقق خواهد شد و اگر تدریجی است چرا امروز حداقل کمی از این گرایشات دیده نمی‌شود تا زمان حضرت زمینه‌سازی شود و بلکه برعکس می‌بینیم روز به روز مفهوم عدالت قداست خود را از دست می‌دهد؟
آیا تکاملی که گفته می‌شود در جامعه بشری زمان حضرت مهدی (عج) …
سوال
آیا تکاملی که گفته می‌شود در جامعه بشری زمان حضرت مهدی (عج) پیدا خواهد شد و عدالت بسط خواهد یافت دفعی است یا تدریجی؟ عقل انسان دفعی بودن آن را نمی‌پسندد و انسان نمی‌تواند بپذیرد که دفعتاً تکامل محقق خواهد شد و اگر تدریجی است چرا امروز حداقل کمی از این گرایشات دیده نمی‌شود تا زمان حضرت زمینه‌سازی شود و بلکه برعکس می‌بینیم روز به روز مفهوم عدالت قداست خود را از دست می‌دهد؟
پاسخ
نخست لازم است به تکامل و عدالت جهانی که در جامعه بشری زمان حکومت مهدی (عج) به وجود خواهد آمد اشاره شود، سپس دفعی و تدریجی بودن آن بررسی گردد، و سپس روشن شود که امروز این‌گونه گرایشات به چشم می‌خورد یا خیر؟ و در پایان هم ببینیم که چرا مفهوم عدالت قداست خود را از دست داده است.
الف. تکامل و عدالت در حکومت مهدی (عج): طبق احادیث و روایات اسلامی، در پرتوی حکومت مهدی (عج) جهان آکنده از صفا و صمیمیّت می‌گردد که زندگی در پرتوی آن، بس دل‌انگیز و نشاط آور می‌شود. به طور اختصار به برخی از پیشرفت‌ها و تکامل در حکومت مهدی (عج) اشاره می‌شود:
1. تکامل عقول: امام باقر ـ علیه‌السّلام ـ می‌فرماید: هنگامی که قایم ما قیام کند، خداوند دستش را بر سر بندگان می‌گذارد و عقول آن ها را کامل و افکارشان را پرورش داده و تکمیل می‌کند.[1]
2. تکامل علوم: به فرموده امام صادق ـ علیه‌السّلام ـ علم و دانش 27 حرف است و 27 شعبه و شاخه دارد، تمام آنچه پیامبران الهی برای مردم آوردند دو حرف بیش نبوده و مردم تاکنون جز آن دو حرف را نشناخته‌اند، امّا هنگامی که قائم ما قیام کند، 25 حرف و 25 شاخه و شعبه دیگر را آشکار کرده و در میان مردم منتشر می‌سازد.[2]
3. تکامل صنایع: احادیث فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد در آن روزگار ابزار و وسایل اطلاعاتی آن قدر پیشرفته خواهد شد که دنیا را همچون کف دست آشکار می‌سازد و به حکومت مرکزی، تسلط کامل بر اوضاع جهانی می‌بخشد تا به موقع و بدون فوت وقت برای حل مشکلات جهانی بکوشد و هرگونه فسادی را در نطفه خفه سازد. امام صادق ـ علیه‌السّلام ـ می‌فرماید: «مؤمن در زمان قائم ـ علیه‌السّلام ـ در حالی که در مشرق است برادر خود را در مغرب می‌بیند و آنکه که در مغرب است برادرش را در مشرق می‌بیند.»[3]
4. تکامل اقتصاد: رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: «زمین (در زمان حضرت مهدی (عج)) ذخیره های خود را برای او بیرون می‌فرستد و ثروت را بدون شماره و محاسبه در میان مردم پخش می‌کند (و هر کس به قدر نیازش از آن برمی‌گیرد).[4]
5. تکامل اخلاق و معنویت: احادیث از تکامل اخلاقی و معنوی در عصر ظهور امام عصر ـ علیه‌السّلام ـ گزارش می‌دهد.
6. تکامل و گسترش عدالت: گسترش عدالت در سراسر گیتی و ریشه‌سوزی بیداد از همه آبادی‌های زمین، در رأس آرمان‌های انقلاب حضرت مهدی قرار دارد و از هدف‌های اساسی آن حضرت، تحول عظیم جهانی است. این حرکت سازنده سرآغاز اقدامات در آن انقلاب است این موضوع در احادیثی فراوان به صراحت یاد شده است. امام صادق ـ علیه‌السّلام ـ می‌فرماید: «به خدا سوگند، بطور حتم عدالت مهدی (عج) به درون خانه‌ها و اتاق‌های شان نفوذ می‌کند همچنانکه سرما و گرما در آن وارد می‌شود.»[5] از پیامبر نقل شده که در سایه حکومت حضرت مهدی جهان پر از عدل و داد می‌شود «یملا الله الارض قسطاً و عدلاً».[6]
ب. تدریجی بودن تکامل و بسط عدالت:
چنانکه برخی از موارد تکامل و پیشرفت‌ها ملاحظه شد، با اندک دقت روشن می‌شود که این تکامل و بسط عدالت در حکومت مهدی (عج) در صورت رفع موانع و فراهم شدن زمینه‌ها و به تدریج تحقق‌پذیر است. زیرا هنگامی که حضرت قیام می‌کند با موانعی فراوان روبرو خواهد گشت که باید با تلاش و جدیت تمام یکی پس از دیگری و به تدریج کلیه‌ای آن موانع را از سر راه برداشت و کشورها را یکی پس از دیگری فتح کرد تا بر شرق و غرب عالم چیره گردد.[7]
البتّه همچنانکه به صرف ظهور حضرت و بصورت دفعی حکومت عدل جهانی فراگیر نخواهد شد تکامل و پیشرفت‌های مختلف نیز چنین است: زیرا حضرت هنگامی زمام امور را به دست می‌گیرد که دنیا وارث انبوهی از نابسامانی‌هاست. هاله‌ای از ویرانی‌ها بر دنیا سایه افکنده است. شهرها در اثر جنگ به ویرانه تبدیل گشته است، به تعبیر برخی روایات دو ثلث مردم از بین می‌رود و یک ثلث‌شان باقی می‌ماند.[8] بازسازی و رسیدگی به تمام این کاستی‌ها زمان در برمی‌گیرد که این خود گواه بر تدریجی بودن است.
استاد آیت‌الله مکارم شیرازی نیز می‌گوید: «دنیایی که می‌خواهد به چنین مرحله‌ای (تکامل) برسد باید وسایل آموزش و تربیت در آن وسیع و همگانی باشد که قسمت عمده برنامه‌های اصلاحی را با «خودآگاهی» و «خودیاری» مردم پیاده کند و این نیازمند به نیرومندترین مراکز فرهنگی و وسایل ارتباط جمعی و جامع‌ترین کتب و مطبوعات است که هیچ کدام اینها بدون عالی‌ترین و پیشرفته‌ترین وسایل صنعتی ممکن نیست.
اگر بنا بود همه کارها با «معجزه» تحقق پذیرد وجود چنین نظامی بدون وسایل پیشرفته صنعتی قابل تصور بود. مگر اداره زندگی مردم جهان با معجزه ممکن است؟ معجزه استثنایی است…. این کار تنها باید بر محور قوانین طبیعی صورت گیرد.»[9]
بنابراین تکامل جهان براساس قانون طبیعی، نیازمند آموزش و تربیت وسیع و گسترده است که این به صورت تدریجی امکان‌پذیر است.
ج. چرا امروز حداقل کمی از این گرایشات دیده نمی شود؟
پیشرفت‌های اقتصادی، علمی و صنعتی و عقول در جوامع امروز بشری دیده می‌شود و رو به فزونی است. می‌توان گفت که رشد اقتصاد جوامع امروزی نسبت به زمان‌های قبل چشم‌گیر بوده است زیرا کشف و استخراج معادن زیرزمینی و سایر منابع طبیعی قابل استفاده که روز به روز در حال پیشرفت است بهترین دلیل رشد و توسعه است. منتهی بیشتر اقتصاد جوامع در اختیار جهان خواران قرار گرفته که از آن استفاده‌های نامشروع و غیرانسانی می‌شود. البتّه برخی کشورها ممکن است به خاطر جنگ و تجاوزات از توانائی‌های خویش استفاده نکرده باشند و رشدی اقتصادی کمتری را شاهد باشند.
رشد علم و صنعت نیز در دنیای امروز چنان رو به افزایش بوده است که نسبت به زمان‌های قبل قابل مقایسه نیست؛ پیشرفت‌های علوم پزشکی، صنایع جنگی، وسایل ارتباطی، ابزارهای آموزشی و… گواه بر رشد و ترقی علوم و صنعت است.
البتّه درست است که در پرتوی حکومت مهدی (عج) عقول مردم تکامل می‌یابد که مسأله نژاد، ملیت، جغرافیا، و قبیله مطرح نخواهد بود، در جوامع بشری امروز نیز عقول مردم رشد یافته که آگاهان و روشنفکران با افقی بالاتر به مسایل پیرامون خود می‌پردازند و به مسأله‌ای جهان وطنی می‌اندیشند و این نوع تفکّر روز به روز رو به فزونی است.
حتی مسأله زبان واحد جهانی «اسپرانتو» به عنوان زبانی که همه جهانیان را در آینده به هم پیوند دهد ابداع شده و کتاب‌های مختلفی به این زبان نشر یافته است.[10]
اما پیشرفت‌های مختلف جوامع امروزی با پیشرفت‌ها و تکامل روزگار امام ـ علیه‌السّلام ـ تفاوت بینادین دارد؛ زیرا در زمان ما بسیاری از این پیشرفت‌ها در جهت سقوط فرهنگ و اخلاق جامعه بشری قرار گرفته است.
ولی در عصر حضرت مهدی (عج) این شرایط برعکس شرایط کنونی خواهد شد؛ یعنی بشریت در عین اینکه به بالاترین رشد علمی و صنعتی می‌رسد به همان اندازه به تعالی اخلاق و کمال انسانی نزدیک‌تر می‌گردد.
و سخن پایانی اینکه از بین رفتن مفهوم، عدالت و رو آوردن جوامع به فساد و تباهی از نشانه‌های آخرالزمان و تابیدن خورشید عدالت خواهد بود. البتّه از این نکته نمی‌توان غافل شد که روند عدالت طلبی در همه نقاط جهان آهنگی با ثبات و رو به رشد پیدا کرده است و ظهور و تولد انقلاب اسلامی ایران و روند آزادی‌خواهی و شکست نظام سلطه و تظاهرات متعدد ملّت‌ها در برابر جهانی شدن اقتصاد و موارد متعدد دیگری را که در جهان کنونی شاهدیم همگی نشانگر ایجاد زمینه‌های تدریجی لازم برای تحقق یافتن عدالت کامل در سایه ظهور قطب عالم امکان و اقامه حکومت کریمه ایشان است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. چشم‌اندازی به حکومت مهدی (عج)، نجم‌الدین طبسی.
2. سیمای آفتاب، دکتر حبیب‌الله طاهری.
3. مهدی انقلابی بزرگ، ناصر مکارم شیرازی.
پی نوشت ها:
[1] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، چاپ بیروت، ج 52، ص 328.
[2] . همان، ص 336.
[3] . همان، ص 391.
[4] . صافی گلپایگانی، لطف‌الله، منتخب‌الاثر، چاپ اول، ص 168، باب سوم.
[5] . بحارالانوار، پیشین، ص 363.
[6] . سبحانی، جعفر، اصول عقاید اسلامی و نگاهی به زندگی پیشوایان معصوم ـ علیهم‌السلام ـ انتشارات بنیاد فرهنگی امام مهدی (عج)، چاپ اول، پائیز 72، ص 223.
[7] . همان، ص 378.
[8] . همان، ج 52، ص 328.
[9] . مکارم شیرازی، ناصر، مهدی انقلابی بزرگ، قم، انتشارات مطبوعات هدف، چاپ دوم، چاپ مهر، ص 85.
[10] . همان، ص 82.
آیا تکاملی که گفته می‌شود در جامعه بشری زمان حضرت مهدی (عج) پیدا خواهد شد و عدالت بسط خواهد یافت دفعی است یا تدریجی؟ عقل انسان دفعی بودن آن را نمی‌پسندد و انسان نمی‌تواند بپذیرد که دفعتاً تکامل محقق خواهد شد و اگر تدریجی است چرا امروز حداقل کمی از این گرایشات دیده نمی‌شود تا زمان حضرت زمینه‌سازی شود و بلکه برعکس می‌بینیم روز به روز مفهوم عدالت قداست خود را از دست می‌دهد؟ / مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم