آیا در زمان ظهور امام زمان(عج) مردم می توانند عذر بیاورند و بگویند ما از حقیقت دور بوده ایم زیرا امامی در میان ما نبوده که ما را راهنمایی کند؟ آیا امام زمان(عج) همانند انبیای الهی و دیگر ائمه(ع) نخست به موعظه و راهنمایی می پردازند یا از همان ابتدا دست به شمشیر می برد؟

در عصر غیبت بواسطه گسترش مراکز علمی و فعالیت های علمی علمای اسلام نا حدودی مردم با واقعیت ها آشنا خواهند شد و از این جهت بر آنان اتمام حجتی خواهد شد.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ در این باره فرمود: به زودی کوفه از مؤمنان خالی می‎گردد علم و دانش مانند ماری که در سوراخ خویش مخفی شود از آن شهر رخت بربسته  در شهر قم ظاهر می‎شود و از آنجا به سائر بلاد پخش می‎شود به طوری که نادانی در زمین باقی نمی‎ماند. سپس می‎فرماید این قضیه نزدیک ظهور قائم (عج) به وقوع خواهد پیوست. پس خدا قم و اهلش را به منزله حجت قرار می‎دهد… علم و دانش از شهر قم به شرق و غرب می‎رسد و حجت بر جهانیان تمام می‎گردد، به طوری که در تمام زمین فردی پیدا نمی‎شود که علم و دین به گوشش نرسیده باشد.[1]
وقتی که امام عصر(عج) ظهور کنند نیز بر مردم اتمام حجت می نماید و هیچگونه راهی برای عذر و بهانه فرد یا افرادی نخواهند گذاشت همچنانکه امام صادق(ع) می فرماید: «هیچ معجزه ای از معجزات انبیاء و اوصیاء نیست مگر اینکه به جهت تمام شدن حجت بر دشمنان، خدا آن را به دست قائم ما –علیه السلام – ظاهر خواهد کرد. و علاوه بر این استعداد مردم در عصر ظهور برای درک حقایق به حد کمال می رسد چنانکه حضرت باقر ـ علیه السّلام ـ فرمود: «وقتی قائم ما قیام نمود خدا دست لطفش را بر سر بندگان می‎نهد و حواسشان را جمع و عقولشان را کامل می‎گرداند.»[2].
«گفتنی است هر چه هم سطح افکار بشر ترقی کند و افراد صالح و خیرخواه زیاد گردند، و اتمام حجت به نحو احسن صورت گیرد افراد ستمگر و خودسر در بین بشر وجود خواهند داشت که طبعاً با حق و دادگری دشمن بوده و برای دفاع از منافع شخصی خود در مقابل مهدی موعود قیام خواهند نمود و برای سرکوبی این جمعیت جز جنگ و خونریزی چاره‎ای نیست. از این جهت احادیث اهل بیت، جنگ و خونریزی را حتمی دانسته‎اند و این مخالفت‎ها از باب فقدان حجت و گم کردن حقیقت نیست بلکه از باب عناد و سرکشی است.»[3]
همه امامان معصوم عاشق حقیقت و راهنمای حق اند. از نثار کردن مهر و محبت به توده مردم دریغ نکرده‎اند و رشد روز افزون و ترقی و تکامل بشر سرلوحه دعوت شان بوده است. و اگر امام حسن ـ علیه السّلام ـ قرار داد صلح را امضاء می‎کند، ولی امام حسین ـ علیه السّلام ـ قیام می‎کند و یزیدیان را رسوا می‎کند، این تفاوت روش‎ها به خاطر تفاوت شرایط زمان، مخاطبان و حاکمان عصر امامان است وگرنه اگر امام حسن ـ علیه السّلام ـ همان موقعیت امام حسین ـ علیه السّلام ـ را می‎داشت حتماً عاشورایی می‎اندیشید و حسینی عمل می‎کرد.
در عصر امام عصر (عج) مردم از اطلاعات و معرفت بیشتری نسبت به سایر امت‎های قبل بهره‎مند می‎گردند و حق و راه حق برای شان آفتابی می‎شود و امام زمان (عج) هم بر طبق واقع حکم می‎کند، روش حضرت قائم (عج) نیز به تبع این تغییرها با سیره سایر امامان ممکن است در برخی جهات تفاوت پیدا ‎کند.
آری! وقتی احدی یافت نمی‎شود که به موعظه نیازمند باشد و صالحان با بینشی عمیق و حجتی تام طریق حضرت حجت (عج) را انتخاب کرده‎اند و طاغیان با اطلاع کافی از پذیرش حق سر باز می‎زنند و به کارشکنی می‎پردازند آیا راهی غیر از دست به شمشیر شدن باقی می‎ماند؟
امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: علم و دانش از شهر قم به تمام بلاد شرق و غرب پخش می‎شود و حجت بر جهانیان تمام می‎گردد، به طوری که در تمام زمین فردی پیدا نمی‎شود که علم دین به گوشش نرسیده باشد. بعد از آن، قائم ما ظهور می‎کند و اسباب عذاب و غضب خدا مهیا می‎گردد، زیرا خدا موقعی از بندگانش انتقام می‎گیرد که حجت او را انکار نمایند.[4]
زراره از امام صادق ـ علیه السّلام ـ پرسید آیا روش و سیاست حضرت قائم (عج) همانند روش پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ خواهد بود؟ امام ـ علیه السّلام ـ فرمود: هرگز، هرگز پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ با ملایمت و نرمی و مهربانی رفتار می‎کرد تا دل‎ها را به دست آورد و مردم با آن حضرت الفت گیرند ولی حضرت قائم (عج) سیاست قتل را در پیش می‎گیرد و طبق دستوری که دارد رفتار می‎کند و توبه کسی را نمی‎پذیرد. پس وای بر کسی که با او مخالفت کند.[5]
حسن بن هارون می‎گوید: در محضر امام صادق ـ علیه السّلام ـ بودم معلّی بن خنیس از حضرت پرسید آیا هنگامی که حضرت قائم ظهور می‎کند برخلاف روش امیرمؤمنان در برخورد با مخالفان رفتار می‎کند؟ امام ـ علیه السّلام ـ فرمود: علی ـ علیه السّلام ـ ملایمت و نرمش را در پیش گرفت چون می‎دانست پس از او دشمنان بر یاران و شیعیان چیرگی پیدا می‎کنند، ولی سیاست حضرت قائم (عج) قهر و غلبه و به اسارت گرفتن آنهاست زیرا می‎داند که پس از او کسی بر شیعیان تسلط نخواهد یافت.[6]
«آری با ظهور منجی بشریت، روزگار موعظه و خواهش تمام می‎شود. از قدیمی‎ترین روزگاران که پیامبران آمدند، همواره، بشر را موعظه کردند، و درخواست کردند که: مؤمن باش، و عمل صالح به جای آر. و دیدیم که بشر چقدر گوش به آن سخنان داد، و چگونه انبیاء و اولیا را از دم تیغ گذرانیدند. امّا روزگار مهدی،‌روزگار خوار ساختن زورداران است.
دیگر آن روزگار نخواهد بود، که امامان مردمان را موعظه کنند، و ارشاد نمایند، و از آنان بخواهند که مؤمن و صالح باشند، و ستم و گناه مرتکب نشوند؛ و بسیار کسانی گوش ندهند و سرگرم فساد و جنایت باشند… امامان را بکشند و صحنه‎های چون صحنه عاشورا پدید آورند؛ هیهات، هیهات، یسیر بالقتل، ولایستتیب احدا، شمشیر در میان نابکاران نهد، و از احدی توبه نپذیرد. و بدین گونه ماهیت زمان را تطهیر کند، و انسانیت خرد شده را زنده سازد.»[7]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1- اکمال الدین وتمام النعمه؛ شیخ صدوق
2- منتخب الاثر، حضرت آیت الله صافی.

پی نوشت ها:
[1] . مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، چاپ بیروت، ج60، ص213 و ج 57 همان صفحه.
[2] . بحار الانوار، ج 52، ص 328.
[3] . طبسی، نجم الدین، چشم اندازی به حکومت مهدی (عج)، ص 181.
[4] . بحار الانوار، ج 60، ص 213.
[5] . لغمانی، الغیبه، ص 236؛ بحار، ج 52، ص 353.
[6] . همان، ص 237؛ تهذیب، ج 6، ص 155 و کافی ج 5، ص 33.
[7] . خورشید مغرب، حکیمی، ص 37 با تصرفی مختصر.