چه اعمالی ثواب آنها تا روز قیامت نوشته می‌شود؟
پاسخ اجمالی:
هر کاری که برای رضای خدا انجام گیرد و به گونه ای باشد که ادامه داشته باشد، تا هر وقت که ادامه دارد، ثوابش نوشته می‌شود. اگر تا قیامت ادامه پیدا کرد، ثوابش هم تا قیامت نوشته می‌شود، مثلاً کسی که قربه الی الله مسجد، مدرسه، یا نهر و چشمه‌ای ایجاد کند، یا سنّت حسنه و روش خوبی در جامعه، به یادگار گذارد، تا وقتی که آن مسجد و مدرسه و …. پا بر جا است و مورد استفاده مردم قرار می‌گیرد، ثوابش برای بانی ذخیره می‌شود. اگر تا قیامت باقی باشد، ثوابش هم تا قیامت نوشته می‌شود. حضرت صادق علیه السلام فرمود: “شش چیز پس از مرگ مؤمن به وی می‌رسد: فرزند که برای او آمرزش خواهی و طلب مغفرت کند؛ قرآنی که از او بماند (و قرائت شود)؛ نهالی که بکارد؛ چاهی که حفر کند؛ صدقه جاریه ؛ سنت و روش پسندیده‌ای که پس از وی بدان عمل شود”.[1]
پاسخ تفصیلی:
روز قیامت، روزی است که به تعبیر قرآن که می‌فرماید: «یَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ [طارق/9] در آن روز که اسرار پنهان، آشکار می‌شود» سرها و رازها آشکار می‌شود و تمام اعمال آدمی، خوب یا بد آنها آشکار می‌شود و به آنها رسیدگی شده و انسان، تمام اعمال و عمل‌کرد عمر خود از ریز و درشت را خواهد دید؛ قرآن در این رابطه نیز می‌فرماید: «یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّر؛ [قیامت/ 13] در آن روز، انسان را از تمام کارهایى که از پیش یا پس فرستاده، آگاه می‌کنند».
امام باقر(علیه‌السلام) در تفسیر این آیه فرمودند: «مراد از آن‌چه پیش فرستاده است، خیرات و شرورى است که خود، انجام داده و مراد از آن‌چه از پس فرستاده است، آن سنتها و آثارى است که از خود باقى گذارده، تا مردم بعد از او بدان عمل کنند. پس اگر آن سنتها زشت باشد، به اندازه وِزر و وَبال و گناهى که به مرتکبین می‌رسد، به همان اندازه به او نیز می‌رسد، بدون این‌که از وزر و وبال مرتکبین آن گناهان، کم شود و اگر آن سنتها نیکو باشند، به اندازه ثواب و پاداش و مزدى که به مرتکبین می‌رسد به همان اندازه به او نیز می‌رسد؛ بدون این‌که از ثواب و پاداش مرتکبین آن اعمال کم شود».
هم‌چنین پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «مَنْ سَنَّ سُنَّهً حَسَنَهً فَلَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْر ُمَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُنْقَصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْءٌ؛ هر کس سنت حسنه و نیکویی را بنا کند، اجر و مزد و پاداشی را می‌برد و هر کس تا روز قیامت به آن سنت عمل کند، اجر و مزدی برای او نیز به همراه دارد، بدون این‌که از اجر کسی که به آن عمل می‌کند کاسته شود».[2]
با توجه به این آیه و روایات ذیل آن، اعمال آدمی دو دسته هستند؛ برخی مربوط به خود ما هستند و با مرگ انسان، آثار آنها تمام می‌شود و برخی دیگر حتی بعد از مرگ هم ادامه دارند و هم‌چنان برای صاحب آن عمل، ثواب یا عذاب نوشته می‌شود؛ به طور مثال، پیغمبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «هنگامی‌که فرزند آدم بمیرد، أعمال او بریده می‌شود، مگر سه چیز: اول: فرزند نیکوکارى داشته باشد که براى او دعا کند. دوم: علم و دانشی از خود به یادگار بگذارد که مردم از آن بهره‌مند گردند. سوم: صدقه جاریهاى از خود بگذارد که پیوسته مردم از آن نفع ببرند». [3]
به طور مثال هر کس مسجدی بنا کند، یا بیمارستانی یا… که مردم از آن بهره‌مند شوند، مادامی که آن ملک پا بر جا باشد، برای آن شخص، ثواب نوشته می‌شود و لو این‌که خود او از دنیا برود، هم‌چنین هر کس گناهی را در جامعه رواج دهد، مادامی که آن گناه در جامعه عمل شود، برای او گناه نوشته می‌شود؛ مثلاً اگر کسی در راه بی‌حجابی زنان مسلمان تلاش کند، تا روز قیامت هر زنى بدون حجاب بیرون رود و هر زنى بدین جهت در فساد بیافتد و هر مردى که به علت نگاه به آن زن به گناه بیافتد، عین آن گناه و عذابش براى آن بدعت‌گذار خواهد بود، خود او در آتش است و مرتب آتشهاى جدید براى او هدیه می‌آورند و گفته می‌شود: این عذاب جدید به علت گناهان جدیدى است که مردم در اثر آن بدعتها مرتکب می‌شوند.
هر چه آن مسکین در میان آتش فریاد زند: دیگر این عذابهاى تازه برای چیست؟ اى خدایى که می‌گویى من ظلم نمی‌کنم! این عذابهاى جدید براى چیست؟ خداوند متعال می‌فرماید: «وَ ما رَبُّکَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِید؛ [فصل/ 41] پروردگار تو أبداً ظلم نمی‌کند». این آتشها نتیجه و اثر اعمال خود توست که پیوسته از دنیا به سویت می‌آید.
لذا هر کس در دنیا گم‌راهی ایجاد کند؛ سنّت بدى بگذارد، تمام آثاری‌که براى آنها هست، براى این شخص بدعت‌گذار نیز خواهد بود. [4]
در نتیجه: اعمال و رفتار ما دو نوع‌اند؛ برخی مربوط به خود ما هستند؛ مثل نماز و روزه و صدقه و کمک به فقراء و برخی دیگر دارای آثار اجتماعی‌اند، که این آثار گاهی خوب است و گاهی بد؛ گاهی عملی انجام می‌دهیم و باعث هدایت گروهی از مردم می‌شود، یا مسجدی بنا می‌کنیم که مردم از آن استفاده کنند و… .
گاهی نیز همین کار را در طرف گناه و معصیتش انجام می‌دهیم و یک سنّت غلط که باعث گم‌راه شدن مردم می‌شود را بنا می‌کنیم، مثل تاسیس مراکز فساد، ساختن یک سایت گم‌راه کننده یا… .
این دسته از اعمال، چون آثارشان باقی است، با مرگ آدمی هم‌چنان باقی هستند و تا مردم به آنها عمل می‌کنند و از آنها استفاده می‌کنند، برای ما نیز ثواب یا گناه نوشته می‌شود.
پی نوشت ها:
[1]. آثار الصادقین، ج 10، ص530.
[2]. الکافی، ج 5، ص 10.
[3]. منیه المرید، ص 103.
[4]. معاد شناسى، ج6، ص293.